Ignacio Ribas

Galego de adopción, bautizou as substancias que descubriu con nomes como santiaguina, pontevedrina, orensina e coruñina. Moi reivindicativo do financiamento da ciencia e a conexión entre a investigación e a empresa, foi colaborador de Zeltia e o Instituto Servet. O químico Ignacio Ribas Marqués será honrado este ano no Día da Ciencia en Galicia, a celebración promovida pola Real Academia Galega de Ciencias (RAGC) para reclamar a importancia da investigación a través das súas figuras máis prominentes. A homenaxe, que coincide co vixésimo aniversario da morte do investigador, foi aprobada por unanimidade polos académicos como parte do despegamento da química orgánica en Galicia grazas ao seu traballo na obtención de produtos naturais de especies de plantas autóctonas autóctonas. Continuado pola numerosa escola de discípulos que formou.

Aínda que o acto académico de homenaxe se levará a cabo o 8 de outubro (coincidindo coa data de nacemento do Pai Feijoo), as actividades de difusión e divulgación sobre a figura de Ribas, quen foi membro fundador da RAGC, estenderanse a partir deste primeiro trimestre do ano, coa colaboración das institucións científicas vinculadas ao investigador e a Fundación Barrié.

Ribas foi moi reivindicativo desde o comezo da súa carreira co financiamento da ciencia e a conexión da investigación co progreso de calquera sociedade. Durante a inauguración do ano académico 1930-31 na Universidade de Salamanca, recentemente nomeado profesor universitario, aproveitou a súa intervención para defender que a investigación era o mellor método de ensino da química, denunciou o estado das universidades españolas, que acusou de ser meras fábricas de títulos, “moi pobre en produción científica”, e esixiu que se aumentase o gasto en laboratorios e bolsas para investigadores.

Nese mesmo discurso, nun enfoque visionario que tivo en conta que foi producido fai case noventa anos, asegurou que onde hai moita ciencia hai moita industria. “Os países que non teñen ciencia son pobres, viven unha vida moral e material mediocre. No moral, son escravos do prexuízo que acende a ignorancia. No material, viven sometidos aos poderosos”, dixo. Este enfoque levouno a apoiar a entrada de moitos dos 68 doutores aos que dirixiu á tese no sector empresarial para aplicar na industria os coñecementos adquiridos, nun esforzo moi especial a favor da transferencia de coñecementos, que el mesmo practicou colaborando con empresas como Zeltia, hoxe en día Pharmamar.

Xestas, codesos e carqueixas

Ignacio Ribas Marqués naceu en Palma de Mallorca en 1901 e viviu desde 1942 en Santiago de Compostela, onde faleceu en 1996. Logo de obter a súa licenciatura en química na Universidade de Valencia, iniciouse na investigación na Universidade de Madrid, como discípulo do prestixioso Antonio Madinaveitia, o seu director de tese. Completou a súa formación no Instituto Pasteur de París durante dous anos e en 1927 comezou a impartir clase en Madrid, ata que no ano seguinte gañou as oposicións á cátedra de química orgánica da Universidade de Salamanca, onde permaneceu ata 1941.

Durante ese período, entre 1934 e 1936, dirixiu o Laboratorio de Investigación de Química Orgánica, que foi fundado pola Fundación Nacional para a Investigación Científica e os Estudos de Reforma da Universidade de Salamanca. Despois da Guerra Civil, os seus méritos científicos e a súa consideración como o mellor continuador da escola moderna de química orgánica, que o converteu no mellor candidato para ocupar a cátedra na Universidade de Madrid, foron superados por razóns políticas e o posto foi outorgado a outra persoa compatible co réxime franquista.

Aínda que e seu mestre, Madinaveitia, e moitos dos seus colegas decidiron exiliarse, Ribas preferiu quedar e, despois dun breve paso por Valencia, en 1942 asumiu a cátedra de química orgánica e bioquímica na Universidade de Santiago de Compostela, onde permaneceu ata a súa xubilación en 1971.

Durante esta etapa, Ribas centrou a súa investigación na obtención de produtos naturais das plantas nativas e a cortiza, co obxectivo de identificar novas substancias e poñelas en valor. Este traballo foi o que lle valeu o maior recoñecemento a nivel internacional e o que creou unha escola con numerosos discípulos en Santiago.

O estudo dos compoñentes da cortiza permitiulle obter substancias con aplicacións na industria da perfumería. Tamén investigou a hormona insecticida xuvenil, para desenvolver un insecticida ecolóxico, e a roia do millo, esta última en colaboración co Instituto Miguel Servet para obter alcaloides con aplicacións médicas como facilitadores da expulsión da placenta e para evitar o sangrado despois do parto.

Con todo, o obxecto principal das súas investigacións foron os alcaloides das leguminosas. A xesta, a carqueixa ou o codeso permitíronlle obter substancias que aínda non se coñecían, que el bautizara con nomes tan curiosos como orensina, pontevedrina, coruñina ou santiaguina, en homenaxe á súa terra adoptiva.

Ata mediados da ditadura, a súa obra non foi recoñecida oficialmente. Un dos pasos fundamentais neste sentido foi o outorgamento de apoio para a fundación e dirección do laboratorio de química orgánica do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) en Santiago, que foi o fogar do actual Instituto de Investigación Agrobiolóxica.

Autor de 157 publicacións científicas, cofundador e primeiro presidente do Grupo Especializado de Química Orgánica da Real Sociedad Española de Física e Química e creador da escola compostelá de química de produtos naturais, de gran prestixio internacional, Ribas Marqués deixou unha impronta en Galicia que estaba pendente de dar a coñecer á sociedade. No seu gremio, fóra xa recoñecida polo Colexio Oficial de Químicos de Galicia, que lle puxo o nome do científico aos seus premios.

Co paso dos anos, obtivo numerosas distincións, como a Medalla de Ouro da Universidade de Salamanca, o Premio de Ciencias do CSIC, a Gran Cruz da Orde Civil de Alfonso X El Sabio e o nomeamento como Doutor Honoris Causa pola Universitat de les Illes Balears. En Galicia, na liña do Premio Galicia de Investigación de 1987 e da Medalla Castelao da Xunta de Galicia que lle foi outorgada en 1991, a RAGC reinvindica agora a súa figura dedicándolle o Día da Ciencia.

DÍAS DE LA CIENCIA EN GALICIA